نخستين مناره مرقد امام حسين عليه السلام را منتصر عباسى در 247 ق ساخت. او پس از تخريب بارگاه امام حسين عليه السلام توسط پدرش، متوكل، به بازسازى بنا پرداخت و منارهاى براى راهنمايى زائران و به عنوان نشانى براى آن مرقد برپا كرد. در 747 ق به هنگام بازسازى و توسعه حرم سلطان احمد جلايرى، از حاكمان جلايريان و دست نشاندههاى ايلخانان مغول، دو مناره براى حرم ساخت كه عبارت اند از:
سلطان احمد جلايرى در 767 ق به مرجان امين الدين بن عبد اللَّه، حاكم بغداد، دستور داد تا ضمن بازسازى حرم دو مناره براى آن بسازند. منارة العبد يكى از آنها بود كه در 793 ق با تلاش اويس جلايرى تكميل شد. اين مناره با آجرهاى زرد كاشانى تزيين شد و در ساقه آن به زبان فارسى و با حروف ابجد تاريخ 793 ق ثبت است.[1]قطر اين مناره بيست و ارتفاع آن چهل متر بود كه پس از مناره ملويه متوكل در سامراء نخستين مناره در عراق بود. منارة العبد با زيبايى اعجابآميز خود زينت بخش گنبد حرم بود[2]كه در زاويه شمال شرقى حرم قرار داشت و در 982 ق توسط شاه طهماسب صفوى بازسازى شد. در 1308 ق در گل دسته آن شكافى ايجاد شد كه دوباره آن را تعمير كردند. اما در 1354 ق اين مناره زيبا و مقاوم به بهانه انحراف و كجى در آن به دستور نخست وزير وقت عراق، ياسين هاشمى، تخريب شد. به گفته آل طعمه كه خود و خاندانش از متوليان حرم مطهر بودهاند: «هدف وى از اين كار دست يافتن به درآمدى بود كه از محل موقوفات مرجان امين الدين و از رهگذر اجاره دادن ابنيه و اراضى وقفى بهدست مىآمد. در جريان اين تخريب، به سكههاى مسى مربوط به دوران جلايرى و صفوى دست يافتند كه آنها را به «دار الآثار القديمه» بغداد سپردند ...».[3]
در فاصله ده مترى جنوب گنبد، در ديوار قبله و برابر منارة العبد، مناره ديگرى در 786 ق توسط سلطان احمد جلايرى ساخته شد. ارتفاع آن به 25 متر و قطر آن به 4 متر مىرسد. وى گل دسته را با كاشىهاى زرد كاشانى آراست. در 1237 ق نصف بالاى آن را همسر محمد شاه، دختر مصطفى خان (عموى ناصر الدين شاه) به طلا آراست[4]و در 1373 ق اين گل دسته به هنر نمايى محمود هادى طلا كارى شد.
اين مناره سمت قبله و در زاويه غربى ديوار آن ساخته شده است. در 1356 ق اندكى كج شد و سلطان سيف الدين طاهر بودجهاى براى تخريب و بازسازى آن اختصاص داد. اما چون شالوده و اساس آن محكم بود آن را از اساس و پايه تخريب نساخت و به مرمت بخشى از آن بسنده كرد. تعداد خشتهاى طلايى دو گل دستهاى كه سلطان احمد جلايرى ساخته بود به 8024 مىرسد.[5]اكنون، تنها اين دو مناره طلايى زينت بخش حرم است.
[2]. مدرسى، همان، 460- 461.
[3]. آل طعمه، همان، 86- 87؛ عبد الجواد كليد دار، تاريخ كربلا و حائر الحسين، 240.
[4]. ناصر الدين شاه، سفر نامه ناصر الدين شاه به عتبات، 119؛ سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكهمكرمه، 230.