مسجد البيعه‏

۱. كليات و علت نامگذاري
زمانى كه مردم يثرب با اسلام آشنا شدند، در ايام حج، و در جمره عقبه، براى نخستين‏ بار با رسول خدا صلي الله عليه و آله بيعت كردند و پس از آن بود كه اسلام در مدينه گسترش يافت. اين رويداد مهمى بود كه مسلمانان عظمت و بزرگى آن را درك كرده و به همين دليل، در محل اين بيعت، مسجدى ساختند كه به نام «مسجد البيعه» شهرت يافت. تاريخى كه از بناى اين مسجد داريم دست كم به قرن دوم هجرى باز مى‏ گردد.
۲. موقعيت
مسجد ياد شده حدود ۵۰۰ متر پايين ‏تر از جمره عقبه، در سمت راست كسى است كه به سوى مكه، در جهت جنوب جمرات مى‏ رود.
۳. در تاريخ
به نقل از ابن فهد، مسجد البيعه در سال ۱۴۴ هجرى ساخته شده است. اين مطلب بر اساس كتيبه ‏اى بوده كه در مسجد البيعه وجود داشته است. وى ذيل حوادث آن سال مى ‏نويسد: در اين سال مسجدى بنا شد كه آن را مسجد البيعه مى ‏نامند؛ اين مسجد در نزديكى عقبه قرار دارد، جايى كه حدّ نهايى منا از طرف مكه است. مسجد ياد شده، در شِعبى است كه دست چپ كسى است كه از منا به سوى مكه مى‏ رود. فاصله مسجد البيعه تا جمره عقبه يك غَلْوَه‏ يا اندكى بيشتر است. همو ذيل حوادث سال ۶۲۰ مى‏ نويسد: خليفه عباسى مستنصر بالله، در اين سال مسجد البيعه را كه در نزديكى منا است، تعمير كرد.
اخبارى درباره بازسازى آن در دوره عثمانى به دست سلاطين ترك نقل شده است. همچنين آمده است كه دو كتيبه در اين مسجد هست؛ يكى به ساخته شدن آن به دست ابوجعفر منصور در سال ۱۴۴ هجرى و ديگرى به ساخته شدن آن در دوران مستنصر عباسى در سال ۶۲۹ اشاره دارد.
مساحت مسجد در آخرين بازسازى ۳۷۵ متر مربع و بدون سقف بوده است.
۴. كتيبه‌هاي مسجد البيعه
• در كتيبه ‏اى كه از سال ۱۴۴ برجاى مانده و روى ديوار غربى مسجد در خارج از مسجد نصب شده، آمده است: امر عبدالله اميرالمؤمنين ادامه الله ببنيان هذا المسجد مسجد البيعة التى كانت اول بيعة بويع بها رسول اللّه صلى الله عليه و سلم.
• و در كتيبه ‏ديگر آمده است: هذا امر عبدالله امير المؤمنين أكرمه الله ببنيان مسجد البيعة لحاج بيت الله و ابن السبيل على يدى السرى بن عبدالله فى سنة أربع و أربعين و مائة، أعظم الله أجر أمير المؤمنين فيما أذن له به من عمل صالح أحسن عليه.
• كتيبه ديگر از زمان مستنصر عباسى و مربوط به سال ۶۲۵ است. اين كتيبه نيز به ديوار جنوبى مسجد البيعه چسبانده شده است.
بنابرين مسجد البيعه از مساجد مورد توجه حجاج طى قرون متمادى بوده و زيارت مى ‏شده است. ابن‏ تيميه كه سنت زشتِ دورى از اماكن متبرّك را پايه گذارى كرده، به صراحت از اين مسجد و اين كه محلى متبرّك باشد، بدگويى كرده است. اين نشان مى ‏دهد كه در عصر وى مسلمانان به شدّت به اين مسجد علاقه ‏مند بوده و در آن رفت و آمد داشته ‏اند.
۵. در حال حاضر
در حال حاضر منطقه منى بسيار توسعه يافته و بخش‏هاى زيادي از دو كوه در دو طرف جمرات برداشته شده و پل‏هاى چند طبقه‏ تازه‏اى در اطراف آن ساخته شده است. مسجد كه زمانى درون شعبى بر فراز تپه ‏اى كه اطرافش كوه بود، قرار داشت، اكنون با صاف كردن آن كوهها، حتى تا دهها متر آن سوتر، اطراف مسجد خالى از كوه و تپه و در عوض خيابان كشى و پل سازى شده است. همين كه اين بنا با اين توسعه شگفت برجاى مانده بايد شكر كرد.
سزاوار است حجاج، چند روزى را كه در منا هستند، به اين مسجد آمده و با اقامه نماز در آن‏جا، اين مسجد متبرك را از مظلوميت بيرون آورند؛ زيرا همان طور كه گفته شد، از محل اين مسجد است كه اسلام از حصار تنگ مكه بيرون آمد و به محيط مدينه نفوذ كرد و راه پيروزى را به سرعت پيمود. فاكهى در كتاب اخبار مكه به طور مفصل داستان بيعت عقبه را ذيل عنوان مسجد البيعه نوشته و اسامى كسانى از انصار را كه در آن شبِ ترسناك در عقبه با رسول خدا صلي الله عليه و آله بيعت كردند، آورده است. در همين شب بود كه امام على عليه السلام در كنار محل ورودى شعب مراقب بود تا دشمنان به اينجا نفوذ نكنند.
۶. منابع جهت مطالعه بيشتر:
- آثار اسلامي مكه و مكدينه
- تاريخ و آثار اسلامي مكه و مدينه
- شفاء الغرام