برفراز قبر و ضريح حضرت امام حسين عليه السلام گنبد زيبا و مرتفعى وجود دارد كه از دور جلوهاى خاص به كربلا بخشيده است و عظمت هنرى و معنوى آن چشم هر بينندهاى را خيره مىكند و دلها را مجذوب خويش مىسازد. نخستين گنبدى كه بر فراز مرقد امام ساخته شد در زمان منتصر عباسى بود. او پدرش متوكل را به قتل رساند و به ساختن بقعه و بناى حرم پرداخت. اين گنبد، كه تا 273 ق پا برجاى بود، رو به ويرانى نهاد و در آن سال محمد بن زيد علوى، از علويان طبرستان، به صورت باشكوهى آن را بازسازى كرد.[1]چندى بعد، عضدالدوله ديلمى، آن را تزيين كرد. اين گنبد در 407 ق در آتش سوخت و بخشى از آن تخريب و توسط ابن سهلان تعمير شد. در دوران حكومت جلايريان، كه از دست نشاندههاى ايلخانان مغول بودند، اين گنبد را از نو بر روى چهار طاق و در چهار جهت استوار و به صورت بسيار زيبا و شكل هندسى ماهرانهاى ساختند و روح معمارى اسلامى را در آن به نمايش گذاشتند. شاه عباس صفوى آن را از نماى بيرونى بازسازى كرد و به كاشى كارى و نماى داخلى آن پرداخت و با نقشها و خطهاى زيبا، به اسامى امامان دوازدهگانه شيعه مزين ساخت.
در 941 ق سلطان سليمان قانونى، از پادشاهان عثمانى و سنى مذهب، نماى خارجى گنبد را با گچ مرمت و سفيد كارى كرد.[2]پس از آن آقا محمد خان قاجار در 1211 ق آن را با پوششى از طلا زراندود كرد.[3]حدود بيست سال بعد طلاها دچار آسيب و زنگ زدگى شد. ساكنان كربلا، با ارسال نامهاى، از فتحعلى شاه مساعدت خواستند. شيخ جعفر كاشفالغطاء به عنوان نماينده آنان، با شاه و سران و مردم نيكوكار شهرهاى ايران ارتباط برقرار كرد.
سر آخر، به دستور فتحعلى شاه در 1232 ق پوشش گنبد عوض شد و طلاى بهترى در آن به كار رفت.[4]ناصرالدين شاه قاجار در 1273 ق دوباره پوشش طلاى گنبد را بازسازى كرد و كتيبهاى در سمت راست آن با اين عبارت نگاشت:
«تذهيب القبة الحسينيه على عهد السلطان ناصر الدين شاه قاجارى، كتبه محمد حسين الشهير بالمشهدى 1273 ق و جدد بناها و قسم من تذهيبها فى سنه 1273 ق».[5]اين گنبد حدود 37 متر ارتفاع دارد. در بالاى آن ميلهاى از طلا نصب شده و بر فراز آن چراغ نورانى قرار دارد. در قسمت ازاره گنبد، دوازده پنجره نور و هوا را به داخل حرم منتقل مىكند. به گفته عبدالصالح آل طعمه، توليت حرم، در اين گنبد 7526 خشت طلا به كار رفته و مجموع سطح طلا كارى شده آن 301 متر مربع است.[6]در طرف ديگر گنبد اين كتيبه به چشم مىخورد: «و قد تشرف بتعمير هذه القبة المباركة الشريفة المنوره بعون اللَّه تعالى السلطان الاعظم و الخاقان الاعدل السلطان بن سلطان ناصر الدين شاه قاجارى خلد اللَّه ملكه».
قسمت بيرونى ساقه گنبد با آيه هايى از سوره منافقون به خط ثلث زينت بخش اين معمارى اسلامى است كه به خط شيخ جواد على است و تاريخ 1371 ق را در خود دارد.
در رأس قسمتخارجى آننيز كتيبهاى حاوىسوره فجر ديده مىشود.[7]
[2]. جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسه، 8/ 160.
[3]. سفرنامه اديب الملك به عتبات، 159. آقا محمد خان كه دچار سكته شده و سلامتى خود را بازيافته بود بهعبدالرزاق خان حاكم كاشان دستور داد با تعدادى مهندس و زرگر گنبد امام حسين عليه السلام را به طور كامل طلا كارى و زر اندود كنند( مدرسى، همان، 345).
[5]. آل طعمه، همان، 173. براى انجام بازسازى و تذهيب گنبد، ناصرالدين شاه، شيخ عبدالحسين تهرانى رابا مال و ثروت فراوانى به كربلا اعزام داشت( مدرسى، همان، 306).